Sitemizin bu bölümünde, henüz Traktör ve motorlu ziraat araçları yokken, insanımızın o dönemler yaşamış olduğu tarım ve hayvancılık kültürün den, bu gün birçoğu kaybolmuş unutulmuş olan, araç gereç ve malzemelerin neler olduğunu, sizlerle paylaşmaya çalışacağım.
Aşağıda sıralamış olduğum, malzeme, araç ve gereçlerden, bilmediğim veya yanlış bildiği hususları da, belirtmek suretiyle, bildiklerinizi lütfen bizimle paylaşınız.
ANADUT
Tarlada biçilen ekinleri, harman yerine götürmek için, götürecek arabaya yüklemeye yarayan 2 si altta 1’i üstte olmak üzere üç çatal ağaçtan yapılmış tarım aracıdır.
ATKI YABASI
Harmandan kalktıktan sonra, Samanın harman yerinden taşınmasında, ve samanlığa atılmasında kullanılan yaba çeşididir.
BEL
Sert olan toprakların kazılmasında kullanılan, tepki denen tahtadan yapılmış üzerine ayakla basılarak toprağın kazılmasını sağlayan alettir
BIÇKI
Sapı içerisinde katlanabilen, testere ağızlı olan, açıldığı zaman mutfak bıçağı boyutuna ulaşan ucu sivri eğilimli bir bıçak türüdür.
BOSTAN
Kavun, karpuz, kabak salatalık ve sebze türü ürünlerin ekili bulunduğu araziye denir.
BOYUNDURUK
Oküz arabalarında, zilve denen demir ve iple öküzlerin boynuna yerleştirilip bağlanan ve arabanın çekilmesini sağlayan kalın tahta parçasıdır.
BURUNSALIK
Özellikle büyükbaş hayvanların burun kısmından ve baş kısmından geçirilerek bir yere bağlanmasında ve taşınmasında kullanılan genelde el örmeli bir ip türüdür.
BUZAĞI
İneğin yeni doğmuş yavrusuna denir.
BÜVELEK
Baharın gelmesiyle birlikte üreyen ve yaz aylarının gelmesiyle de yoğun olarak çoğalan özelliklede yabanda çalışan büyükbaş hayvanların kanını emerek beslenen iri yapılı bir sinek türüdür.
CAMIZ
Manda denen büyükbaş hayvana yöremizde verilen addır.
CAMIZAĞNAĞI
Göbekli mevkiinde bulunan, yağış sularından ve arazinin akarsularından beslenerek oluşan sıcak havalarla içerisinde camızların yatıp serinlediği su gölettir.
CEÇ
Buğdayın samandan ayrılarak, taşınmaya hazır bir yığın haline getirilmiş şeklidir.
CEKKEL
Öküzlerle çift sürerken sürüm esnasında pulluk bıçağına yapışan çamurlu ve nemli toprağı kazmaya yarayan ve üvendire uçuna monteli metal parçasıdır.
CILGA
Tırpan ile biçilen ürün, biçilirken tırpanın kesmiş olduğu ürünün sol tarafa bir çizgi halinde yığılmasıdır.
ÇAPA
Tarladaki ekili mahsulün dışında biten, yabani otların kazılmasında kullanılan metalden yapılmış alettir.
ÇARIH
Eskiden ayakkabıların az olduğu dönemlerde, özellikle tarlada çalışılırken giyilen, bağcıkları da dahil deriden yapılmış tek parça olan el yapımı ayakkabı türüdür.
ÇAYANCI
Toka,Boncuk, kız çocuğu takıları, naylon ayakkabı,gibi genelde naylon türünden, mutfak eşyalarını satan kimseye denir.
ÇERÇİ
Genellikle at arabası, elma, üzüm, armut, lokum, bisküvi, kırık leblebi gibi gıda maddelerini, para yumurta, yün, eskimiş naylon ayakkabısı, buğday karşılığında satan seyyar satıcıdır.
ÇÖL (SAZ)
Bahar mevsiminde yeşeren otların, üç mahalleye pay edilip biçildiği, mahalle sığırlarının bir çoban nezaretinde otlatıldığı köyün ortak arazisidir.
DESTE
Hasat zamanı tarlada biçilen ekinleri, tarlanın muhtelif yerlerinde ekin yığını oluşturmak için, bir kişinin elide bir taşıma orağı yardımı ile, taşıyabileceği kadar kolları ile kavramış olduğu ekin miktarına deste denir. Bu işi yapana da desteci denir.
DİRGEN
Metalden yapılmış harmanda ve evlerde kullanılan ot ve benzeri şeylere tutmaya yarayan 3 veya 4 uzun metal çubuklu tarım aletidir.
DÖNÜM
1000 metrekare alan 1 dönüm denir.
DÜVE
Büyükbaş hayvanlardan, dişi olan cinsinden, buzağılık döneminden kurtulup yeni olgunluğa eriştiği hayvanın halidir.
DÜVEN
Harman yerine taşınan ekinleri, kıyarak saman haline getiren, altlarında kesici ağızlı, çakmak taşı monte edilmiş At ve Öküzlerce çekilen tarım aracıdır.
EL YABASI
Harmanda düven sürüldükten sonra Tınaz haline getirmekte ve tınaz atmada kullanılan yapa türüdür.
ENİK
Köpeğin doğumdan sonra bir müddet büyünce ye kadar yavrusuna verilen addır.
EVLEK
Ekilecek tohumların tarlalarının hazırlanmasında. Tarlaların sürümü esnasında sürülecek alanın parsellenmesidir.
FALAKA
Atların araba veya pullukları çekebilmeleri için, bir ucu boyunlarındaki hamutlarına bağlı olan, yan kayışların diğer ucu ise bağlandığı tahtadan yapılan düzeneğe falaka denir
GADAH
Çivinin kalınca bir boy büyüğüne denir.
GAMÇI
Anların yürümesini, hızlanmasını sağlayan bir ağaç sap ucunu 1-1.5 m. uzunluğunda kalınca ip şeklinde kesilmiş deri parçası ile birlikte tümüne verilen addır.
GANI URGANI
Ekinlerin biçiminden sonra tarladan harman yerine nakli için arabalara yüklenen ekinlerin sıkıştırarak bağlandıktan sonra dökülmemesini sağlayan kalınca ip türüdür.
GARIH
Bağrına ekilecek sebzenin veya fidenin ekimi içi toprağın ince ve uzunca yığılarak toplanmasıdır.
GAYLIH
Özellikle yabana yatılı çalışmaya giden çiftçilerin geceleri yatmak için yanlarında götürdükleri yatağın hafif ve taşınabilir halidir.
GERİ
Harman yerinden, araba içerisinde, içerisine buğday veya saman konularak taşımaya yarayan genelde kıl iplerinden örülmüş taşıma malzemesidir.
GISRAH
Dişi ata verilen ad.
GÖBEKLİ
Parabaşlı Mahallesinde, yukarı denen mevkide bulunan, sınırları Ankara asfaltına kadar uzanan, mahalleli hayvanlarını otlattığı araziye verilen ad.
GÖZER
Buğdaya elemeye yarayan kenarları tahta çemberden yapılmış elek kısmı deriden yapılmış iri gözenekli eleme aracıdır.
GULUN
Atın yavrusuna verilen addır.
GUŞLUK
Sabah ezanına yakın tan yeri ağarmaya yakın hali,
GÜRE
Arabaya henüz koşulma aşamasına gelmemiş, yeni yetişip gelen genç ata verilen ad.
HAMUT
Atların arabaları veya pullukları çekmeleri için başlarından boyunlarına geçirilen ve falakaya bağlı olan yan kayışların bağlandığı içerisi ot olan keçeden deriden yapılan malzemedir.
HARMAN
Tarladan biçilen ekinlerin saman ve buğday haline getirilebilmesi için çayırlı bir arazi üzerinde toplandıktan sonra yere serilerek atlarla veya öküzlerle düvenle sürülmesi işlemidir.
HARMAN SÜPÜRGESİ
Harmanların buğday ve saman halini almasından sonra savrulmak üzere tınaz haline getirilirken geniş alana yayılan buğday ve samanı bir araya getirmeye yarayan süpürge çeşididir.
HARMANA GÖÇ
Yaz ayında biçilen mahsullerden hububat ürünlerinin alınması için 2-3 ay süreliğine, tol denen evlerde geçici ikamete denir.
HELKE
Ağız kısmı ile taban kısmının genişliği aynı olan üstten kulplu bakırdan yapılmış malzeme ve su taşıyıcısı olan bir gereçtir.
HERGELE
Baharın gelmesiyle, pek faydalanılmayan, genelde yedek olarak bulundurulan, büyük baş hayvanların, bedel mukabilinde bir çoban nezaretinde bir süreliğine emanet bırakıldığı yaylımı bol olan bir yerdir.
İGEZ
Genelde yeşil ve bataklık alanlarda bulunan akşamları piyasaya çıkan kanla beslenen Sivrisineğin bir benzeridir.
İMBAL
Öküz arabalarında öküzlerin yürümesine ve yönlendirilmesinde kullanılan üvendire ucuna çakılmış ucu sivri çividir.
KALBUR
Yapısı gözerle aynı olup, ince gözenekli halidir.
KARASAPAN
Pulluk çıkmadan önce ekilecek mahsullerin yerlerini, tarlaları sürmeye yarayan ağaçtan yapılmış toprağı sürmeye yarayan kısımda demirden bıçağı olan İlker tarım aracıdır.
KAŞAĞI
Özellikle kışın içeri alınan, Büyükbaş hayvanların sırtlarındaki kan emici parazitlerin temizlenmesi ve tüy değişimindeki atık kılların temizlenmesinde kullanılan alettir.
KELEK
Kavunun olgunlaşmamış ham haline denir.
KELİ
Küçük tepecik.
KENE
Genelde büyükbaş hayvanların sırt bölgelerinde bulunan, kan ile beslenen ve kan emici özelliği olan parazitgillerden bir yaratıktır.
KERGİ
Tarlaya ekilecek olan sebze türleri için ekilecek sebzenin cinslerine göre ekim alanı ayırmaya kergi denir
KES
Harmanda, tınasın savrulması ile buğdayın ve samanın birbirlerinden ayrımından sonra, ince samanın dışında, irice kıyılmış olarak ortaya çıkan saman irisine kes denir.
KİLE
Dört Şinik buğdaya kile denir, ağırlığı 32 kg.dır.
KOVA
Üst tarafı geniş, taban kısmı dar olan, sacdan yapılmış üstten kulplu su ve taşıma işinde kullanılan gereçtir.
KÖÇEK
Kış aylarında kar sularının biriktiği göllerde buz üzerinde oynanan ağaçtan yapılmış ucu demirli buz üzerinde ip dolanarak çevrilen oyuncak türüdür. Diğer bir imside topaç, fırdöndü diye de bilinir.
KÖSNÜ TUZAĞI
Yeraltında yaşayan ekili tarım ürünlerine özellikle bölgemizde pancar ürününe zarar veren yaratığın yakalanmasını sağlayan metalden yapılmış bir düzenektir.
LODA
Samanlıkta atılacak samana yer kalmadığı zaman, samanların yığın yapılarak üzerinin su geçirmez naylon ve benzeri şeylerle örtülmüş halidir.
MALA HARMAN
Harmanın bir-kaç saat sürümünden sonra ortaya çıkmış haline mala denir.
MALAH
Manda yavrusuna verilen ad.
MASAT
Tırpan ağzı bilmeye (keskinletmeye) yarayan yapısında iri gözenekli keskinletici özelliği olan yapma taş parçasıdır.
MUCUH
Yaz aylarında tarlada çalışırken ekin biçerken insanlara yakın toplu halde uçar vaziyette duran teması halinde vücudu yakan kan emici özelliği olan ivez’den küçük kanatlı haşarattır.
OKKA
Osmanlı İmparatorluğu döneminde kullanılan bir ağırlık ölçüsü birimi olup eskiden yöremizde de kullanıldığı bilinmektedir ölçünün bu günkü ağırlık karşıtı 1.280 gr.dır.
ORAK
Tırpan denen biçici aletin yanaşmadığı ve düz olmayan araziden ot biçmeye yarayan ağaç saplı ağzı keskin olan kesici alettir
OTLUH
Köyün ortak malı arazilerinden (çölden-göbekliden) biçilen otların dam üstüne, veya ahırın yakınına bir harım içerisine kayıldığı halidir.
ÖNEZE
Kışın avcılar ava çıktıkları zaman, göl kenarlarına veya sazlık kenarlarına yakın yere, kendilerini soğuktan korumak, aynı zamanda avlanacak ava yakın olmak için, gizleyici aldatıcı üstü kapalı yapılan barınağa verilen addır.
ÖRK
Genelde yaylım alanlarında , otlatılacak hayvanların bağlanmasına yarayan urgan ve sikge den oluşan bağlaman takımıdır.
ÖRS
Toprağa iki ayağını 5 cm. gömülen Tırpanın ağzı üzerine konularak tırpan ağzının çekiçlemesi sağlanan gereçtir.
ÖZENGİ
Atların eğerlerinin sağından ve solundan aşağı sarkıtılmış metalden olan binicisinin ayaklarını basarak atın üzerine çıkmasını sağlayan binek takımı parçasıdır.
PALAN
Eşeklerin yük taşıması ve üzerlerine binilmesi için sırtlarına vurulan keçeden, bezden ve deriden yapılmış sırtlık.
PANCAR SÖKME DİRGENİ
Pancar sökümünde kullanılan, metalden yapılmış, çift parmaklı alettir.
PANCAR YÜKLEME DİRGENİ
Pancar sökülüp temizlendikten sonra, kantara teslim için araçlara yükleme yapmaya yarayan, normal dirgenden büyük yapılı 8-10 parmaklı yükleme aracıdır.
PARSAK
Kene cinsinden olan genelde küçükbaş (Koyun-Keçi türü) hayvanlarda bulunan zayıf yapılı bazı cinsleri öldürücü olan kan emici bir zararlıdır.
PATOZ
Tarladan biçilen ekinleri saman haline getiren, traktör destekli çalışan tarım aracıdır.
PUHA
Genelde eşek ile yabana çalışmaya gidildiği zaman çalışırken yaylım alanına bırakılan eşeğin kaçmaması için iki ön ayağına vurulan ortası zincirli kilit sistemi ile açılıp kapanan mekanik bir düzenektir.
PULLUH
Kara sapandan sonra tamamen metal olan at ve öküzlerle tarla sürmede kullanılan tarım aracıdır.
SADAR
At ve Öküz arabalarının dört köşesinde, tekerlerin üzerinden hizalı ,arabada yasdık denen ana tahtalara seyyar olarak, sadar demiri ile monte edilen 2-3 m uzunluğunda havaya bak uç kısmı çatallı olan 4 adet ağaçtan yapılı gereçtir.
SADAR DEMİRİ
Sadarların araba gövdesine sabit bir şekilde durmasını sağlayan uçları vidalı kelepçe benzeri mekanik bir alettir
SAMAN
Harman sürüldükten sonra, tınasın rüzgarda savrulması ile ortaya çıkan ve hayvanların beslenmelerinde kullanılan yiyecek türüdür,
SAMAN YABASI
Samanlığa saman atmaya yarayan 8-10 uzun parmaklı ağaçtan yapı tarım aletidir.
SAMANLIH
Samanların depolandığı yerdir.
SAP
Ekinin tarladan biçilmiş halidir.
SEREN AĞACI
Öküz veya at arabasına takılacak gerinin ilmeklerinden geçirilerek karşılıklı iki sadar çatalları arasına yerleştirilen yaklaşık 4 m. Uzunluğundaki 2 adet ağaçtır.
SIPA (KIRI)
Eşeğin yavrusuna verilen ad.
SIRIM
Deri dikim ve montaj işlerinde iplik yerine kullanılan deri kenarından kesilmiş ince şerittir.
SİKGE
Genelde Büyükbaş hayvanların otlanacakları alanda 5-6 m. Uzunluğundaki bir iple bir ucu hayvana diğer kısmı ise uçu halkalı diğer kısmı sivri olan toprağa çakılan 3-40 cm uzunluğundaki demirdir.
ŞALAK
Bostanın turşuluk olacak büyüklüğündeki haline denir.
ŞEBEŞ
Atların arabaya koşulmasında, arabanın gideceği yöne atları kumanda etmek için, ağız kısmına takılan metalden ve deriden yapılmış gereçtir.
ŞİNİK
Ağız kısmı ile taban kısmının büyüklüğü aynı olan özellikle buğday ölçümünde kullanılan sacdan yapılmış ölçü aletidir (ölçtüğü ağırlık buğday cinsinden 8 kg dır)
TAHSİLDAR
Devletin alacaklarını, makbuz karşılığında seyyar olarak gelip alacaklılardan toplayan, devlet görevlisidir.
TAPAN
Sürülmüş tarladaki kesekleri ezmeye, tarlayı düzlemeye, ekilen tohumların üzerini kapatmaya yarayan, ( T) şeklindeki tarım aletidir
TARHA
2-3 m. Sapı olan (L) şekline benzer kesici ağzı olan bir ağaç budama aletidir.
TASMA
Köpeklerin boynuna takılan, kayış üzerinde boyun çevresindeki uçları sivri metallerin dizili olduğu, hasmına karşı kendisini koruyan köpek boyunluğudur.
TAY
Erkek at
TERBİYE
Atlara hareket halindeyken, direksiyon görevi yapıp yön veren, gerdirilerek durdurulmalarını sağlayan kayışlardan yapılmış kayış takımıdır.
TEVEK
Ekilen bostan tohumlarının yeşerip, dal ve yaprak şeklini almış halidir.
TIMAR
Hayvanların sırlarının kaşağı denen aletle günlük bakımlarının yapılmasına verilen addır.
TINAS
Harman sürüldükten sonra meydana gelen saman ve buğday karışımının, çıkacak bir rüzgarda savrulması için, konu biçimde yığılmasına denir.
TIRMIH
Ekin biçildikten sonra, mahsulün yığın haline getirilirken ve tarladan harman yerine nakli sırasında tarlada dökülen mahsullerin toplanmasını sağlayan 20-30 tarayıcı dişleri olan ağaçtan yapılma tarım aracıdır.
TIRPAN
Motorlu ekin biçme aletleri yokken, tarladaki yetişmiş ürünleri biçmeye yarayan ağaç saplı (L) şeklini andıran metal biçicidir.
TOHTAH
Hergeleye gönderilen hayvanların, yaylım sonrası, akşam olunca bir araya toplanıp kapatıldığı, duvarla çevrilmiş üstü açık barınağına verilen ad.
TOL
Yazın başlamasına doğru, harman işlerinin zaman kaybı olmadan yapılabilmesi için yer yüzeyine yarı çukur kazılarak yarı çem malzemesi ile duvar örülerek yapılmış eğrelti yapıdır.
TOSUN
Büyükbaş hayvanın erkek olan cinsine verilen addır.
TOZLUH
Ekin biçen kişinin, sol ayağına, topuk ile dizkapağı arasına, seyyar olarak taktiği ve üzerine töngenin yerleştirildiği biçim esnasında tırpanın bacağı kesmesini engelleyen, koruyucu bez parçasıdır.
TÖNGE
Tırpanla ekin biçilirken, biçilen ekinin, tırpanın ağzından cılga yerine deste olarak birikmesini sağlayan ve ayağın bilek kısmından itibaren tozluk üzerine yerleştirilen (H) harfini andıran bağlanmış ot destesidir.
TRENLİ PULLUH
At veya öküzlerle çekilen 3 adet tekerleği, 2 adet toprağı kazan bıçağı olan demirden yapılmış tarım aracıdır.
URGAN HALKASI
Biçilmiş ekin yığınlarını arabalara yükleyip, harman yerine götürürken, dökülmemesi için içerisinden urgan geçirilerek sıkıştırılmasını kolaylaştıran halka biçimde yapılmış ağaçtan yapılı gereçtir
ÜTME
Ekinlerin başak çıkardıktan sonra, olgunlaşmasına yakın dönemde, kesilen bir deste saplı başağın ottan yakılan ateş üzerinde ütülerek pişirilmesine ütme denir.
YIĞIN
Biçilen ekinlerin, harman yerine taşınması için, tarlanın muhtelif yerlerinde biriktirilmesine yığın denir
ZİLVE
Öküzlerin arabalara koşumunda boyunlarına vurulan boyunduruğun düşmemesini sağlayan eğimli metalden yapılmış ucu ip geçirmek için delik olan malzemedir
Derya Baykal
0 yorum:
Yorum Gönder